Archeologische ontdekking tijdens rondleiding Tresoar

Tijdens een bezoek van een derde klas van een Leeuwarder gymnasium gisteren aan de tentoonstelling '(G)OUD GELD: munten en handel in Romeins Fryslân' (Fries Museum en Tresoar) in Tresoar kwam een bijzondere vondst aan het licht. Een leerling vertelt dat hij zelf met een detector op pad gaat, en hij laat enkele van zijn vondsten zien aan Evert Kramer (conservator archeologie - Fries Museum).

Twee brokjes lood trekken de extra aandacht van Evert Kramer. De twee brokjes lijken haastig gegoten slingerkogels uit de Romeinse tijd te zijn. Als de munitie opraakte, maakten Romeinse soldaten ter plekke nieuwe kogels door met een stok of (in dit geval) een duim gaatjes in de grond te maken en deze gaatjes vol te gieten met lood.

Er zijn exemplaren van dit soort slingerkogels gevonden in het legerkamp bij Velsen. Dit legerkamp wordt wel in verband gebracht met Castellum Flevum. Castellum Flevum is volgens de Romeinse geschiedschrijver Tacitus een korte tijd belegerd geweest door de Friezen in de zogenoemde Friezenopstand van 28 n. Chr. De haastig gemaakte slingerkogels van het legerkamp bij Velsen wijzen erop dat de Romeinen door een aanval overrompeld werden. Een aanval van de Friezen?

En de slingerkogels uit de rondleiding? Evert Kramer is in zijn nopjes met deze ontdekking: 'Ik heb in Friesland nog niet eerder een van deze slingerkogels gezien. Misschien is het wel een nieuwe vingerwijzing naar de Friezenopstand.'

Meer weten?
- de Friezenopstand (Tacitus, Annales, 4, 72-3) in vertaling (doorscrollen tot hoofdstuk 72)
- meer informatie over Castellum Flevum (Livius.org)

Muze op Maandag: de Conventie van Athene

Bron: Wikimedia Commons

Zorgverzekeraar Achmea vierde afgelopen zaterdag zijn 200-jarig bestaan met een maatschappelijk debat over solidariteit tijdens de Conventie van Achlum, onder andere in de verschillende huiskamers van Achlum. Misschien wel de beroemdste samenkomst met debat uit de oudheid is Plato's Symposium. Muze op Maandag debatteert een rondje mee en neemt ook een slokje (water).

Het woord 'symposium' is overgeleverd via het Latijn uit het Klassiek-Griekse 'symposion' dat letterlijk 'het samen drinken' betekent. De deelnemers lagen op rustbedden, steunend op de linker elleboog met de rechter hand vrij om te eten en drinken, met een of twee personen per rustbed. Slaven en kinderen moesten staan. Een symposium was een aangelegenheid voor mannen uit de aristocratische klasse en vond plaats na de maaltijd. Gezamenlijk werd je dan dronken. Het was een plek voor vermaak in alle vormen, met ook muziek, spel en poëzie.

Behalve een drinkgelach is een symposium ook een literair genre.  Dit is begonnen bij Plato met zijn werk het Symposium. In het literaire genre gaat het om een fictieve dialoog of discussie rond een bepaald thema die tijdens het drinkgelach werd gehouden. Auteurs na Plato volgden zijn voorbeeld, zoals de filosoof Aristoteles. Parodieën op het genre waren er ook (onder andere door Lucianus) en daarnaast figureerde een symposium veel in Romeinse satire.

Het thema van Plato's oer-symposium is de ideale liefde. Plato heeft zijn Symposium kunstig opgezet: Apollodorus doet in een gesprek verslag van een symposium waar hijzelf niet bij aanwezig is geweest; hij heeft het gehoord van Aristodemus, een van de aanwezigen, en na afloop heeft hij bij Socrates nog eens geïnformeerd. Het speelt zich af in Athene in 416 v. Chr. De aanwezigen, waaronder Socrates, de komediedichter Aristophanes en de staatsman Alcibiades, besluiten om zich niet te bezatten, maar om ieder een lofrede te houden op de liefde. Via de bijdrage van Socrates geeft Plato zijn eigen visie:

Dit is immers de goede weg om liefdesmysteriën te bereiken of er door een ander heen te worden geleid: je begint bij de mooie dingen om ons heen en hebt als doel dé schoonheid. Dáárheen klim je op. Vergelijk het met de treden van een trap. [ ... ] Als iets het leven van een mens het leven waard maakt, beste Socrates [ ... ], is dit het: de schoonheid in essentie te mogen aanschouwen.

(Plato, Symposium, 211 C; vertaling H. Warren en M. Molegraaf)

Nieuwsconsumptie

Foto: Marcin Wichary
Bron: http://www.flickr.com/photos/mwichary/2150587305

Nieuwe tijden zijn aangebroken in mijn nieuwsconsumptie. Ik had al zo'n vermoeden, maar sinds gisteravond weet ik het zeker. En dat allemaal door de iPad.

Sinds enige tijd heb ik zo'n iPad. En deze bevalt erg goed. Het is gewoon zoveel intuïtiever om met je vinger op een link te drukken dan via je muis met een pijltje naar de betreffende link te wijzen. De iPad heeft ook één nadeel bij mij: staat de iPad eenmaal aan, dan gaat hij erg moeilijk weer uit. Dat heeft niks te maken met knopjes die niet werken. Er is altijd wel iets dat je even kan bekijken, nalezen of opzoeken.

Maar soms gaat het wel ver. Zoals gisteren dus. De televisie staat aan en ik pak toch nog even de iPad erbij. Waarom weet ik al niet meer. En terwijl het NOS Journaal op de televisie is en ik Sacha de Boer haar teksten hoor voorlezen, bekijk ik op mijn gemak via mijn iPad het laatste nieuws op de website van de NOS.

Volgens mij klopte hier iets niet.

Nog even over de VertragingsApp

Want het gaat goed met de VertragingsApp. Heel goed zelfs. De app is de best verkochte app in de categorie Boeken in iTunes èn de app staat nu op dit moment op de zevende plaats van beste verkochte apps in het algemeen. Dat zijn mooie cijfers.

En als dat al niet genoeg is, de samenwerkende uitgeverijen achter de app zijn in gesprek met hun buitenlandse collega's om het concept te verkopen, aldus dit bericht van de website Boekblad (inloggen vereist voor het lezen van het hele bericht). Uitgevers in landen als Engeland, Duitsland en Italië willen het concept overnemen.

Meer weten?

- Gerrit Komrij heeft zo zijn eigen gedachten over de VertragingsApp

Terug naar school

Foto: Menage a Moi
Bron: http://www.flickr.com/photos/bearpark/3364837975

Hoe lang is het geleden dat jij door de gangen van een middelbare school liep, de schoolbel hoorde, het gestommel op de gang aanschouwde of plaats nam in een van de lesbanken?

Voor mij een behoorlijke poos. Gisteren bezorgde ik de L.A. Buma-bokaal (wisselbeker voor de school van de winnaar van de Grote Ken-Je-Klassiekenquiz, regio Noord-Nederland) op het Christelijk Gymnasium Beyers Naudé. Of ik ook nog zin had in een rondleiding, vroeg de docent? Natuurlijk! En zo maakte ik kennis met Marius (het volledige harnas met helm, schild en schoenen van een Romeinse soldaat), struinde ik door de gangen en bracht ik (natuurlijk) een bezoek aan de mediatheek.

Wat mij het opviel, waren de digiborden. In elk lokaal een digibord. Thuis of op school de lessen voorbereiden, inladen in de software op het netwerk, en klaar. Niks geen krijtjes, borstels of natte sponzen in (of: door) het lokaal. Alles digitaal. Een voorbeeld: samen Latijnse versregels scanderen op het digibord, vervolgens met een veeg de goede scansie laten zien en bespreken, en tot slot met een tik via YouTube laten horen hoe het Latijn heeft geklonken. Ook handig: heb je een les eenmaal gemaakt, dan kun je de les zo een volgende keer weer van stal halen.

De verschillende lesmethodes voor de klassieke talen leveren (nu nog) geen lessen of lessuggesties digitaal aan, maar al wel zijn alle teksten uit de boeken digitaal beschikbaar om voor de eigen lessen te gebruiken. En zo zijn er veel meer voorbeelden te verzinnen van het gebruik van het digibord. Zo mooi gaat het in het hedendaagse onderwijs.

In ieder geval, de L.A. Buma-bokaal heeft een mooi plekje in het vaklokaal.

Meer weten?
- aanstaande vrijdag: workshop 'Werken met een digibord' in Tresoar

Vertraging was nog nooit zo leuk!

Zeker met de nieuwe VertragingsApp van samenwerkende uitgeverijen. Hoe het werkt? Heb je een vertraging onderweg, open de app, stel de duur van de vertraging in en de app biedt je een keuze uit fragmenten met een leestijd zolang als de vertraging. Er is keuze uit het aanbod van schrijvers als Arnon Grunberg, Thomas Rosenboom en Toon Tellegen, maar ook klassiekers als Ovidius of Giovanni Boccaccio. Elk seizoen verschijnt er een nieuwe app met nieuw aanbod.

De app begint met de vertrouwde geluid dat de NS gebruikt op het station voor aankondigingen, gevolgd door de even vertrouwde stationsklok waar je de tijd van je vertraging kan instellen. De app werkte bij mij (iPad) alleen in staande oriëntatie. De e-reader in de app is eenvoudig: de tekst wordt gepresenteerd als een lange tekst waar je naar beneden moet scrollen, en er is alleen de mogelijkheid de lettergrootte aan te passen. Misschien dat in een update meer functies aan de e-reader kunnen worden toegevoegd. Wel onthoudt de app waar je gebleven bent.

De app is beschikbaar voor de iOS devices, en is tot 15 juni voor een gereduceerde prijs van EUR 0,79 (normaal EUR 2,99) te downloaden uit de App Store.

Muze op Maandag: scherven tellen

Foto: Magdalena Zambrano
Bron: http://www.flickr.com/photos/32557549@N03/3642864777

Vandaag kozen de leden van de Provinciale Staten de Eerste-Kamerleden. Een stemming met stemafspraken, een ontvangst in het Torentje en een vakje met de verkeerde kleur ingekleurd. "Een uiterst merkwaardig systeem" noemde premier Rutte het al. In de oudheid kende men ook al zo'n merkwaardig stemsysteem: stemmen met scherven. Muze op maandag duikt erin.

Ostracisme (of: schervengerecht) is de naam voor een stemprocedure in het vijfde eeuwse Griekenland. Wilde je een persoon uit Athene wegsturen, dan schreef je zijn naam op een scherf of je bemachtigde een geschreven scherf met jouw voorkeur (ostrakon is Klassiek-Grieks voor een scherf). Wie de meeste scherven (stemmen) kreeg, werd verbannen voor een periode van tien jaar, maar behield wel zijn burgerrecht en vermogen.

Het ostracisme kon eenmaal per jaar plaatsvinden en alleen dan wanneer een meerderheid in de volksvergadering ertoe had besloten. Een stemming gold pas als meer dan 6000 mensen hun stem hadden uitgebracht. De wetgeving hiertoe was oorspronkelijk opgezet om de Atheense democratie tegen alleenheersers te beschermen. 

Over de oorsprong van ostracisme bestaat onduidelijkheid. De staatsman Cleisthenes zou het schervengerecht in 508/ 7 v. Chr. in gang hebben gezet (aldus Aristoteles), maar het eerste schervengerecht vond pas plaats in 487 v. Chr. Toen was Hipparchus het bokje. Hyperbolus was het laatste slachtoffer in 415 v. Chr. In de tussenliggende periode zijn er in totaal 13 personen verplicht op vakantie gestuurd, onder wie de beroemde staatsman Themistocles (470) of de geschiedschrijver Thucydides (443). De staatsman Pericles was wel genomineerd (afbeelding) maar ontsprong de dans.

Voor het ostracisme bestonden geen kieslijsten. Je was vrij een naam in te vullen. Dat kon ook je buurman zijn. Natuurlijk werd er gelobbyd. Het ostracisme werd steeds meer ingezet om politieke concurrenten uit de weg te helpen. Zo zijn er op een plek 190 scherven met de naam Themistocles erop gevonden, geschreven door slechts veertien personen. Waarschijnlijk vormden deze scherven een onderdeel van een politieke campagne van tegenstanders om Themistocles weggestemd te krijgen.

Like: Facebook (comedy) live!

Bron: http://www.wearenation.co.uk/2010/06/the-like-button-stamp

Wat krijg je als je je handelingen op Facebook naspeelt in een scène met acteurs? Op een bankje? In een park? Een prachtige parodie op Facebook door de makers van BNN's Comedy Live.

Zeker even kijken! De sketch (aflevering 4 zaterdag 21 mei) begint op 30.04 min.

Het boekenmagazijn op slot

Boekenmagazijn in Tresoar
Foto: Tresoar

Dat mag ik graag doen. Een rondje maken door het boekenmagazijn van Tresoar. En natuurlijk door de archiefdepots, maar het magazijn bezoek ik vaker. Het begint al met de stilte, zodra je de deur van het magazijn achter je hebt gesloten. Dan de geur van (soms eeuwenoud) papier, en tot slot het overweldigende gezicht van al die boeken.

Middeleeuwse handschriften, de Erasmiana, de kasten met plaatwerken, of een moderne studie die ik graag in de open opstelling van de Buma Bibliotheek zou zien: allemaal te vinden in het magazijn. En dan heb ik het nog niet gehad over het letterlijk eeuwenoude stof dat je vingertoppen zwart maakt na een speurtocht langs oude werken. Fantastisch!

In een deel van het boekenmagazijn van de Universiteitbibliotheek van de Rijksuniversiteit Groningen is zo'n bezoek voorlopig niet meer mogelijk. Daar zit sinds afgelopen woensdag een magazijn met een kleine 25.000 boeken op slot. Geen boek mag erin of eruit. Afgesloten en voor niemand toegankelijk. De reden? Schimmel. Een gespecialiseerd bedrijf onderzoekt het type schimmel waarna de schoonmaak van magazijn en boeken kan beginnen.

Vocht en boeken, het was in de oudheid al een bekend probleem. Dit schreef de Romeinse bouwmeester Vitruvius uit de eerste eeuw v. Chr. over de ligging van bibliotheken bij het ontwerpen van een huis:

Bibliotheken moeten op het oosten liggen, want het gebruik vereist ochtendlicht en bovendien mogen boekrollen in bibliotheken niet wegrotten. Wanneer ze namelijk op het zuiden of westen liggen, hebben de boeken te lijden van boekenwurmen en vocht. Vochtige winden, die vandaar opsteken, brengen wurmen voort en laten die gedijen; vochtige damp, die in de papyrusrollen trekt, brengt deze door schimmel tot verval. (De architectura 6.4.1)

Ik moet er niet aan denken. Veel sterkte toegewenst in Groningen.

Jippus et Jannica

Vandaag zou Annie M.G. Schmidt honderd jaar zijn geworden. En daar wordt uitgebreid bij stil gestaan. Ook Google heeft de startpagina aangepast. Daarom op deze dag op dit digitale schrijfplankje een fragment uit een van de bekende verhalen van Jip en Janneke. In het Latijn. Haal je woordenboek maar tevoorschijn.

   'Araneam', clamat Jippus. 'Ecce, araneam!'

   Jannica accurit.

   'Phy... araneam foedissimam,' dicit. Araneas metuit Jannica.

   'Ecce tela haeret et ea magna,' dicit.

   'Ipsa enim texuit,' dicit Jippus. 'Equidem areneas non metuo. Quin hanc manu prendere audeo.'

   'Phy!' iterum Jannica. Paululum recedit. 'Tu non audes...' dicit.

   'Immo audeo,' dicit Jippus.

   Et manum araneae admovet. Nunc vero metu quodam animus afficitur.

   'Ecce iam constat te non audere,' dicit Jannica.

De vertaling is afkomstig van Harm-Jan van Dam op verzoek van Uitgeverij Querido toen de Klassieke Oudheid in 2000 het thema van de boekenweek was. De verhaaltjes zijn in twee edities verschenen: de originele uit 2000 (afbeelding) en een tweetalige editie uit 2008 met extra verhaaltjes en een nawoord (in het Nederlands) van de vertaler. Beide boeken zijn, zoals het bij een Latijnse vertaling hoort, zoveel mogelijk in het Latijn bezorgd. Dat betekent zelfs een titelpagina en colofon (waar mogelijk) in het Latijn.

O ja, het fragment hierboven? 'Hu, een spin!'

Meer weten?

- Harm-Jan van Dam over het tot stand komen van zijn vertaling

- en er is nog veel meer in het Latijn vertaald

Materiaalpech

Foto: iLikeSpoons
Bron: http://www.flickr.com/photos/ilikespoons/2265705931

Dinsdagavond ontvingen wij leden van het Archeologysk Wurkferbân voor de tentoonstelling '(G)OUD GELD: munten en handel in Romeins Fryslân' van Fries Museum en Tresoar. De avond hebben we opgesplitst in twee delen: eerst een lezing en dan de rondleiding in de tentoonstelling.

En wat mij nog nooit eerder is overkomen bij een lezing, gebeurde nu. Materiaalpech. Vanuit het Nederlands Klassieke Verbond, afdeling Friesland organiseer ik nu negen jaar lezingen in Tresoar. Als een spreker vraagt naar de faciliteiten, antwoord ik altijd vol trots dat zij in Tresoar volop aanwezig zijn. Zelfs de diaprojector bij een lezing vorig jaar kon Tresoar na enig speurwerk via het Fries Filmarchief leveren. Helemaal scherp was het beeld aanvankelijk niet, maar een ferme draai bracht de vast gestofte lens weer in beweging.

Tot eergisteravond. Computer aan, beamer aan, en .... geen beeld. Komt vast nog wel. We herschikken intussen de stoelen in de zaal en ... nog steeds geen beeld. Samen proberen we de verschillende knopjes, totdat we een rood lampje naast de tekst 'lamp' zien branden. Aha! Dat wordt hem niet. Plan B is niet mogelijk omdat onze tweede presentatiezaal besproken is voor een bijeenkomst. Dan maar kopieën maken van prints van de Powerpointpresentatie en deze uitdelen?

Gelukkig had mijn collega nog een konijn in zijn hoge hoed: in ons leslokaal staat een digibord ... er is nog tijd ... als we die nu eens proberen? En die ging. In sneltreinvaart herschikten we de stoelen in het leslokaal, en met het zweet op mijn voorhoofd heette ik de bezoekers welkom.

Een dag later test onze afdeling ICT de bewuste beamer. En verhip! De beamer werkt. Alsof er niks aan de hand is.

Heb jij al geappeld vandaag?

Foto: mando2003us
Bron: http://www.flickr.com/photos/51788543@N00/110619784

Geappeld? Gegoogeld, ja, dat ken ik wel:

- Hoe heette die nieuwe krantenapplicatie voor de iPad ook al weer? Het was van een regionale krant.
- Ja, dat heb ik ook gelezen. De besprekingen waren erg positief. Hoe heette die ook al weer? Heb je al gegoogeld?
- Nee, nog niet. Ik googel wel even.

Maar appelen? Totdat ik dit bericht las op het e-zine/ weblog Marketingfacts. Daar doet Marketingfacts een voorstel voor een nieuw werkwoord: appelen. Immers, aldus het e-zine, als er één fabrikant is, die de afgelopen periode de wereld van Internet en communicatie heeft opgeschud, dan is het wel Apple met de introductie van de iPhone en de App Store. De American Dialect Society heeft het woord 'app' (software voor pc of smartphones) gekozen tot woord van het jaar 2010. In het Engels kan het achtervoegsel '-le' van een naamwoord een werkwoord maken. Dus (om Marketingfacts te citeren):

... waarom niet app-le beschouwen als het werkwoord bij app?! Passieve betekenis: to use as an app, en actief: to make an app.

In het Nederlands zou dit dan - naar analogie van onder andere googelen en googlen - appelen en applen worden. Krijgen we dan zoiets als:

- En, heb je die app al gegoogeld?
- Jazeker! En gevonden. Ik appel nu de LC op mijn iPad. Goede app trouwens, van de Leeuwarder Courant.
- Is dat zo? Dan zal ik de app ook downloaden.
- Moet je doen. De LC heeft hier hun krant goed geappeld.

Meer weten?
- googelen of googlen?
- de Leeuwarder Courant op de iPad met de speciale app

Muze op Maandag: lachen en huilen op Griekse festivals

Foto: Phil Gyford
Bron: www.flickr.com/photos/philgyford/11102120

Met het ene (song)festival nog maar net achter de rug en de grote zomerfestivals voor de boeg kijkt Muze op Maandag naar dat andere beroemde festival: de Grote Dionysia.

De Dionysia waren een feesten ter ere van de god Dionysos (god van de wijn, roes en extase) in Athene. De bekendste in vijfde-eeuws Athene was wel de Grote Dionysia. Tijdens dit feest vonden de theateropvoeringen plaats in het theater van Dionysos. 

De Grote Dionysia duurde vijf dagen en het vond plaats in maart. Behalve de gebruikelijke ingrediënten voor een feest (grote processie, offers, zang en dans) waren er de toneelopvoeringen. Op het programma stonden vijf komedies van vijf auteurs op de eerste dag en op de volgende drie dagen elke dag een andere tetralogie (drie tragedies en een satyrspel) van telkens één auteur. Ook was er een koorzang.

Dichters zonden hun stukken in voor deelname aan de Grote Dionysia, waaruit een selectie werd gemaakt. Zij waren tekstschrijver, componist, schrijver, choreograaf en regisseur in één. De voorstellingen werden gespeeld door beroepsacteurs (alleen mannen) samen met een koor en onder begeleiding van een aulosspeler (fluitspeler). De kosten werden betaald deels door een rijke Atheense burger die hiervoor werd aangewezen (choreeg) en deels door de staat. De choreeg deelde in de roem bij het behalen van een prijs.

De voorstellingen duurden de hele dag en uit alle lagen van de bevolking kwamen mensen kijken. Het publiek was rumoerig en bemoeide zich met de voorstelling. Een tienkoppige jury werd geloot uit het publiek en wees de winnende voorstellingen (een komedie en een tetralogie) aan. Het is niet duidelijk waarom de opvoeringen in de vorm van een wedstrijd werden gehouden. 

Er zijn slechts 31 tragedies in hun geheel bewaard gebleven, alle van De Grote Drie: Aeschylos, Sophokles en Euripides. Van de komedies uit die periode hebben we alleen de stukken van Aristophanes. En dat terwijl alleen al tijdens de Grote Dionysia in de vijfde eeuw ongeveer 900 tragedies zijn opgevoerd. Deze opvoerpraktijk is van grote invloed geweest op ons huidige drama.

Valkuilen van het schommelproject

Klik op de afbeelding voor een vergroting

Van de zesde-eeuwse Griekse natuurfilosoof Thales van Milete wordt gezegd dat hij op een avond zo naar de sterren keek, dat hij een put over het hoofd zag en erin struikelde, waarna een vrouw toesnelde en hem toesprak: "Hoe kun je verwachten alles over de hemel aan de weet te komen, Thales, als je niet eens kunt zien wat vlak voor je voeten ligt?"

Niet zo heel lang geleden kwam bovenstaande afbeelding op mijn pad (klik op de foto voor een vergroting). Het gaat over de valkuilen waar je, als je te veel omhoog kijkt en het concrete uit het oog verliest, zo inloopt bij een project.

Ik vind het een prachtige plaat. Van de uitleg van de klant via de tussenstappen (documentatie! rekening!) tot aan de eigenlijke wens van de klant. Op zoek naar een goede afbeelding ervan stuitte ik op de voorgeschiedenis van de plaat, die begint in de jaren zestig. Sindsdien is het schommelproject op menig vakgebied toegepast en heeft het al bij velen op het werk boven het bureau gehangen, als voorbeeld van hoe het vooral niet moet.

De bovenstaande afbeelding van het schommelproject is het meest bekend, maar er zijn meerdere varianten. En ja, je kunt zelfs je eigen reeks samenstellen en van commentaar voorzien, om nu niet meer als een Thales in de put van Milete te vallen.

Meer weten?
- geschiedenis van de project-schommel met afbeeldingen
- bestel de merchandise rond het schommelproject

Mijn twee kantoorhulpen

Sindskort heb ik twee kantoorhulpen. Echt reuzehandig. De een verzamelt en onthoudt al mijn notities, de ander bewaart teksten zodat ik deze later nog eens kan teruglezen. Ik wil graag voorstellen, mijn twee nieuwe kantoorhulpen ... Evernote en Instapaper.

Evernote is een online notitieblok. Wil je even een notitie maken of een boektitel onthouden, voeg het toe aan Evernote, en het olifantengeheugen van Evernote bewaart het voor je. Dit geldt ook voor complete webpagina's. Het uitlezen van notities kan via de website of een app en vereist een continue internetverbinding. Evernote kent een aantal gimmicks, zoals het opnemen van spraak en video (bijvoorbeeld via je webcam) of het uitschrijven van een tekst (geschreven of gedrukt) op een foto die je hebt gemaakt. Veel apps en diensten ondersteunen Evernote waardoor je heel makkelijk informatie naar je schrijfblok in de wolken kunt sturen.

De tweede hulp is Instapaper. Kom je een interessant artikel tegen op Internet, maar heb je niet de tijd om het hele artikel te lezen, stuur het dan met een druk op de knop naar Instapaper. Via app of web kun je je artikelen teruglezen op een moment dat het je wel uitkomt. Je leest in platte tekst, dus zonder die hinderlijke knipperende reclame en wat al niet meer. Lees je via de app (tot nu toe iOS only), dan hoef je, nadat gesynchroniseerd is, ook niet meer online te zijn om de artikelen te lezen. Ideaal voor de treinrit. Ook hier ruime ondersteuning van andere apps en diensten.

Natuurlijk zijn beide hulpen sociaal aangelegd en kunnen ze de informatie delen. Instapaper deelt jouw informatie ook met Evernote. En had ik al gezegd dat beide kantoorhulpen erg handig zijn?

Ik ben van Erasmus

Vertaling: Ik ben van Erasmus, en ik verander niet van eigenaar
Foto: Tresoar

Tresoar heeft een band met Erasmus. Meerdere banden eigenlijk. Om precies te zijn: tien stuks. En gisteravond tijdens een lezing van het Nederlands Klassiek Verbond in het kader van 500 jaar Lof der Zotheid (1511 - 2011) kwamen zij alle tevoorschijn uit de kluis van Tresoar.

De banden van Tresoar zijn de zogenoemde Erasmiana. Het zijn boeken uit de persoonlijke bibliotheek van de Nederlandse humanist Erasmus (1466? - 1536). De Erasmiana staan erg hoog op mijn lijstje van favorieten uit de collectie van Tresoar. Zeg nu zelf, het is alsof je de penselen van Rembrandt in je handen hebt.

Vijf Erasmiana (negen banden) hebben een eigendomskenmerk (het handgeschreven 'Sum Erasmi' - 'Ik ben van Erasmus'), een vermoedelijke zesde niet. Zij zijn via de Universiteit van Franeker in de collectie van Tresoar gekomen en hiermee heeft Tresoar de grootste verzameling boeken die in het bezit zijn geweest van Erasmus.

Erasmus las zijn boeken met de pen in de hand en dat zien we terug in de Erasmiana: er staan aantekeningen van de meester zelf in de kantlijn die voor de Erasmuswetenschapers van groot belang zijn. Bij een van hen heeft Erasmus onderaan het drukkersmerk van Aldus Manutius een gedichtje in het Grieks geschreven: 'Er waren ooit zeven wijzen in het oude Griekenland; nu is onder ons Aldus de Romein als achtste opgestaan'.

Over de aantekeningen van Erasmus in de kantlijn bestaat nog een anekdote. Toen de Universiteitsbibliotheek van Franeker de boeken van Erasmus van een nieuwe standaardband van de universiteit wilde voorzien, heeft de boekbinder gelijk maar de ruime marge van het boekblok bijgesneden. En, tjak, daar gingen de aantekeningen van Erasmus. Zo gehalveerd. Dat hadden ze de boekbinder wel even mogen vertellen ...

Meer weten?

- achtergrond en vondstgeschiedenis bij de Erasmiana in Tresoar

Muze op Maandag: klimaatverschillen

Foto: fauxto_digit
Bron: http://www.flickr.com/photos/fauxto_dkp/439160518/sizes

Het was droog in Nederland. En warm. Zo warm dat afgelopen zaterdag Zuid-Limburg de warmste plek in Europa was. De Romeinen troffen een heel ander klimaat aan, toen zij in het Noorden kwamen. Anders ook dan wat de Romeinen zelf gewend waren. Muze op Maandag zet enkele Romeinse meningen over het klimaat in het Noorden op een rij.

Om met de deur in huis te vallen: dit vond de geschiedschrijver Tacitus van Germanië:

Het terrein is er woest, het klimaat ruw, het leven en landschap somber. Hier kom je alleen indien het je vaderland is

Zo, de toon is gezet. Dat voorspelt niet veel goeds. De Griekse geograaf Strabo schreef nog:

De luchten zijn er eerder met regen dan met sneeuw gevuld, en zelfs op heldere dagen blijft de mist zo lang hangen dat gedurende de hele dag de zon rond de middag hooguit drie of vier uur kan worden gezien

En de encyclopedist Plinius de Oudere beschreef de natuurkrachten rond het Flevomeer:

Een ander wonder zijn de wouden: deze bedekken de rest van Germanië volledig en voegen aan de kou nog schaduw toe. De diepste wouden bevinden zich niet ver van de hierboven genoemde Chauken, vooral in de omgeving van twee meren waarvan de oevers bedekt worden door eiken met geweldige groeikracht. Als deze bomen door golven worden losgespoeld of omvergeblazen zijn door stormwinden, voeren zij tussen hun in elkaar grijpende wortels uitgestrekte eilanden met zich mee en raken dan recht overeind op drift. Met het takelwerk van hun geweldige takken hebben ze onze vloten vaak angst aangejaagd wanneer de stroming ze schijnbaar met opzet tegen de boeg van onze 's nachts voor anker liggende schepen dreef, en dan was de enige oplossing een zeeslag met de bomen aan te gaan.

Het Noorden was een plaats waar volgens Tacitus zelfs zeemonsters leefden:

Iedereen [Romeinse soldaten onder leiding van Germanicus in 16 n. Chr.] die uit die verre streken [Waddenkust] was teruggekeerd, vertelde de meest wonderlijke verhalen: gigantische wervelstormen, vogels waarvan nog nooit iemand had gehoord, zeemonsters en gestalten die half mens half dier waren, ze hadden het allemaal gezien of zich in hun angst verbeeld.

Meer weten?

- de Limes Atlas heeft een aantal Romeinse citaten over het noorden verzameld 

De 'i' van ... Steve Jobs

Foto: violinha - Bron: http://www.flickr.com/photos/violinha/1277231957

Heb je je al eens afgevraagd waar de 'i' voor staat in iMac, iPhone of iPad? Het blijkt niet één, maar wel vijf betekenissen te hebben. Aldus Steve Jobs. De 'i' van ...

• internet
• individual
• instruct
• inform
• inspire

Het lijstje komt uit de presentatie van Steve Jobs van de eerste iMac uit 1998 die ik hier tegenkwam. Steve Jobs, nog niet in zijn karakteristieke iWear, presenteert supertrots zijn nieuwe computer, de iMac. Het is Jobs' eerste product sinds zijn terugkeer bij Apple. Nog een leuke uit de presentatie van 1998: volgens Apple is de 'number one use' voor een computer 'to get on the internet. Simply and fast'. En dat is het nu meer dan ooit.

En krijg je (nu) nog geen genoeg van Jobs? Fortune Magazine heeft een 22 pagina's tellend artikel over Apple uitgebracht onder de titel Inside Apple, met anekdotes, intern management en natuurlijk Jobs himself. Te downloaden voor de iPad via de AppStore.

Meer weten?
- meer over Steve Jobs
- en meer over deze eerste iMac uit 1998

Sociaal lezen (dl 4): *openmargin

Sociaal lezen: het blijft mijn aandacht trekken (en dl 2 en dl 3). Bij sociaal lezen kun je denken aan het delen van je boekenplank en in contact komen met andere lezers, zoals bij LibraryThing, boekenliefde.nl of deboekensalon. Maar nieuwe technieken en nieuwe tekstdragers maken ook een andere vorm van sociaal lezen mogelijk.

*openmargin presenteerde onlangs zo'n nieuwe vorm van lezen. Je leest je boeken via de app van *openmargin (binnenkort voor de iPad), en via die app maak je je eigen aantekeningen en deel je deze met andere lezers. Op de bijbehorende website maak je een profiel en hiermee kom je verder in contact met de community die zo ontstaat. Een paar maanden geleden demonstreerde SocialBooks al een vergelijkbare vorm van dit nieuwe lezen. Maar *openmargin gaat verder. Het nodigt auteurs, uitgevers en lezers uit deel te nemen aan deze communtity.

Je zou zeggen: het e-book heet niet voor niets het electronic book. Maar niks is minder waar. Zoals Wiebe de Jager (Eburon Academic Publishers) al terecht opmerkte, met het e-book zitten we momenteel in de fase van het horse-carriagesyndrom (of: incunabelsyndroom): lezen vanaf een scherm dat nog zoveel mogelijk op een boek lijkt. SocialBooks en nu *openmargin laten zien wat een e-book wéér anders kan inhouden. Naast de e-books met filmpjes, met bewegende illustraties, of het lezen als het spelen van een role-playing game, nu ook sociaal lezen.

We staan nu nog aan het begin van de ontwikkeling van nieuwe manieren van lezen. Pioniers bestormen de markt met initiatieven. Laat ze maar komen.

Meer weten?
- introductiefilmpje over *openmargin

Update een iPad: een blik achter de schermen

Zojuist heb ik de nieuwste versie van iOS (besturingssysteem van de iDevices, zoals iPhone en iPad) geïnstalleerd op mijn iPad. Een druk op de knop en iTunes op mijn Mac en iPad doen hun werk. En terwijl ik naar de voortgangsbalkjes van iTunes èn op de iPad tuur, stel ik mij zo voor hoe dat dan in zijn werk gaat:

- Hallo iPad, hier iTunes. Over

- iPad hier. Over.

- Klaar voor een update? Over.

- Klaar. Over.

En omdat je tijdens de update niks anders kunt doen dan toekijken, vind ik zo'n update elke keer weer spannend. En hopen dat de stroom niet uitvalt.

- De update even voor je klaarzetten. En daar komt 'ie hoor. Over.

- Zeg, hoe staat het met je, daar op het bureau? Nog wat bijzonders meegemaakt? Over.

- Mwa, wat downloads. Verder niks bijzonders. Deze gebruiker probeert niet zoveel de laatste tijd. Om maar van jailbreaks te zwijgen. En jij? Over.

- Ik heb toch niks te klagen met deze gebru ... - hee, je kietelt. Over.

- Sorry, moet even. Maar je was aan het vertellen. Over.

- Ik heb toch de nodige apps binnengehaald en ik kan dat goed aan mijn scherm voelen. Wat je zegt, een jailbreakje maakt het wel spannender. Over.

En dan zie je het: de balkjes van iTunes en iPad die de voortgang van het proces weergeven, lopen niet synchroon. Moet ik wat doen?

- Hé, weet je wat? Zullen we hem eens plagen? Als mijn balkje nu eens eerder volliep, dan de jouwe. Dat moet hem wel de stuipen op het lijf jagen, denk je niet? Over.

- Ja, ja, ja, en dan laat ik mijn balkje extra lang stil staan ... Over.

- ... en dan tover ik daarna nog wat balkjes op het scherm. Over.

- Kom, gaan we doen! Jij begint. Over.

En net op het moment dat het ene balkje klaar is (die van iTunes), blijft de ander (iPad) hangen. Het zweet breekt mij uit: klopt dit wel? Gelukkig, iTunes tovert weer nieuwe balkjes op het scherm die ook weer vollopen. En dan is de iPad nog maar een herstart verwijderd van een geslaagde update.

- Zo, een herstart, en weer klaar. Zeg iPad, ben je er nog? Over.

- Ja, ik ben er weer. Deze update voelt goed. En, zag je hem schrikken van achter het bureau, met je ingebouwde camera? Over.

- Hij trok wit weg. Ik zeg je, hij trok wit weg! Over.

- Ja, ik voel zijn klamme zweethandjes nu op mijn scherm. Wat een grap! Moeten we vaker doen. Over.

- Maar ik zie dat hij gaat loskoppelen. Tot de volgende keer, hè. Over.

- Het was leuk je weer te spreken. Over.

Een intrigerend proces.

Muze op Maandag: schurken van Rome

De Bataafse Opstand door Rembrandt (1661 - 1662)
Bron: Wikimedia Commons

Groot nieuws vandaag uit Amerika, dat is wel duidelijk. Het Romeinse Rijk heeft in zijn lange geschiedenis ook geduchte tegenstanders gekend. Muze op Maandag zet een aantal van deze 'schurken' van Rome op een rij.

De schurk die Rome naderde tot aan de poorten en met zijn olifanten menig senator de stuipen op het lijf joeg, was Hannibal. Hannibal was de leider van de Carthagers in de strijd tussen Carthago en Rome in de Tweede Punische Oorlog (218 - 201 v. Chr.). Publius Cornelius Scipio Africanus bracht Hannibal in 202 de beslissende nederlaag toe. In 183 maakte Hannibal met vergif een einde aan zijn eigen leven.

Wie ook dicht bij de poorten van Rome kwam, was Spartacus. Deze leider van de slavenopstand (73 - 70 v. Chr.) versloeg verschillende Romeinse legers en brandde Italië daarbij af totdat Marcus Licinius Crassus hem overwon en doodde. De zesduizend overlevenden uit het kamp van Spartacus liet hij kruisigen aan de Via Appia, de weg van Capua naar Rome, om een voorbeeld te stellen ...

In het verre oosten van het Romeinse Rijk, maar daarom niet minder gevaarlijk in de ogen van de Romeinen, was Mithridates VI, koning van Pontus, de schurk. Aanvankelijk werd hij door Sulla overwonnen (88 - 84 v. Chr.), maar Mithridates zelf wist steeds te ontsnappen. Pas in de derde Mithridatische Oorlog (74 - 63) werd hij eerst door Luculllus en later definitief door Pompeius (de Grote) ten val gebracht. In 63 maakte Mithridates een einde aan zijn leven.

Dichter bij huis hebben we Arminius, onder wiens leiding de Romeinen drie legioenen verloren in de Varusslag bij Kalkriese in 9 n. Chr. Arminius was vertrouweling van de Romeinse legeraanvoerder Varus als hij de Romeinen in een hinderlaag lokte. In 19 n. Chr. komt Arminius door verraad om het leven.

Van Kalkriese is het een kleine stap naar 'onze' eigen Julius Civilis, de leider in de Bataafse Optand van 69 - 70 n. Chr. Na de dood van Nero was er onrust in het rijk over de opvolging (vier-keizerjaar). Civilis dook in dit gat en organiseerde een opstand. De Romeinse generaal Quintus Petillius Cerialis maakte korte metten met de opstand.

Hebben de Romeinen de bovenstaande schurken steeds het hoofd weten te bieden, bij Odoaker ging het mis. Hij maakte in 476 n. Chr. definitief een einde aan het West-Romeinse Rijk door de laatste keizer Romulus Augustulus af te zetten.

Meer weten?
- Livius is een uitstekende website over oude geschiedenis van de historicus Jona Lendering

Een heitje voor een karweitje

Afgelopen vrijdag mocht ik een heitje voor een karweitje in ontvangst nemen. We ontvingen die ochtend in Tresoar een groep eerstejaars studenten van de universiteit voor het schrijfplankje van Tolsum uit de collectie van het Fries Museum dat nu tijdelijk in Tresoar te zien is in de tentoonstelling (G)OUD GELD.

Na een inleidende lezing volgde het bezoek aan de tentoonstelling zelf met rondleiding van Evert Kramer (conservator archeologie Fries Museum) en mijzelf. De studenten stelden goede vragen, er was discussie, en na afronding van de ochtend namen de deelnemers op hun gemak nog een kijkje in de tentoonstelling.

Bij de afronding had de begeleidende docent tot onze verrassing een attentie voor ons beiden meegenomen. 'Twee plaatselijke lekkernijen', verzekerde de docent ons. Het geschenk in cadeaupapier van mij leek verdacht veel op een fles met bekende inhoud. En toen ik met fles en al het plein van onze studiezaal overstak, grapten collega's: 'Nou, Hans dat wordt een goed weekend!' 'Een goede week', grapte ik terug, 'want ik heb nu vakantie!'

Thuis heb ik het geschenk uitgepakt. En wat schetste mijn verbazing? Niks fles met bekende inhoud! Maar een fles met Hooghoudt Limonadesiroop met citroensmaak. Sinds 1922. Komt helemaal goed.

Meer weten?

- Hooghoudt Limonadesiroop (doorscrollen tot de laatste productgroep)