Muze op Maandag: scherven tellen

Foto: Magdalena Zambrano
Bron: http://www.flickr.com/photos/32557549@N03/3642864777

Vandaag kozen de leden van de Provinciale Staten de Eerste-Kamerleden. Een stemming met stemafspraken, een ontvangst in het Torentje en een vakje met de verkeerde kleur ingekleurd. "Een uiterst merkwaardig systeem" noemde premier Rutte het al. In de oudheid kende men ook al zo'n merkwaardig stemsysteem: stemmen met scherven. Muze op maandag duikt erin.

Ostracisme (of: schervengerecht) is de naam voor een stemprocedure in het vijfde eeuwse Griekenland. Wilde je een persoon uit Athene wegsturen, dan schreef je zijn naam op een scherf of je bemachtigde een geschreven scherf met jouw voorkeur (ostrakon is Klassiek-Grieks voor een scherf). Wie de meeste scherven (stemmen) kreeg, werd verbannen voor een periode van tien jaar, maar behield wel zijn burgerrecht en vermogen.

Het ostracisme kon eenmaal per jaar plaatsvinden en alleen dan wanneer een meerderheid in de volksvergadering ertoe had besloten. Een stemming gold pas als meer dan 6000 mensen hun stem hadden uitgebracht. De wetgeving hiertoe was oorspronkelijk opgezet om de Atheense democratie tegen alleenheersers te beschermen. 

Over de oorsprong van ostracisme bestaat onduidelijkheid. De staatsman Cleisthenes zou het schervengerecht in 508/ 7 v. Chr. in gang hebben gezet (aldus Aristoteles), maar het eerste schervengerecht vond pas plaats in 487 v. Chr. Toen was Hipparchus het bokje. Hyperbolus was het laatste slachtoffer in 415 v. Chr. In de tussenliggende periode zijn er in totaal 13 personen verplicht op vakantie gestuurd, onder wie de beroemde staatsman Themistocles (470) of de geschiedschrijver Thucydides (443). De staatsman Pericles was wel genomineerd (afbeelding) maar ontsprong de dans.

Voor het ostracisme bestonden geen kieslijsten. Je was vrij een naam in te vullen. Dat kon ook je buurman zijn. Natuurlijk werd er gelobbyd. Het ostracisme werd steeds meer ingezet om politieke concurrenten uit de weg te helpen. Zo zijn er op een plek 190 scherven met de naam Themistocles erop gevonden, geschreven door slechts veertien personen. Waarschijnlijk vormden deze scherven een onderdeel van een politieke campagne van tegenstanders om Themistocles weggestemd te krijgen.