Muze op Maandag: terug naar school

De schoolvakanties zijn voorbij en de scholen zijn begonnen. Bij het woord school denk je niet zo snel aan de oerbetekenis 'vrije tijd'. Toch heeft het begrip vrije tijd alles met school te maken. Hoe zat dat ook al weer?

Het gumnasion (sportschool) was een van de plekken
waar men schole (vrije tijd) doorbracht en groeide uit tot school
Foto: Sebastia Giralt
Bron: http://www.flickr.com/photos/sebastiagiralt/3108308948

Het woord 'school' is afgeleid van het klassiek-griekse schole dat 'vrije tijd' betekent. Een ieder is wel bekend met de (flauwe) grappen die dit oplevert. Maar het ligt toch iets anders.

Schole betekent ook 'rustpauze', 'rust', 'gemak', 'vrij van dienst'. Dat laatste was alleen besteed aan een bovenklasse. Werkte je een dag niet in de oudheid, dan had je die dag ook geen inkomsten. Zo simpel was het. Het was slechts voor een kleine groep mogelijk om tijd door te kunnen brengen zonder te hoeven werken voor inkomsten. Zij konden in die vrije tijd op de markt discussiëren, zij konden luisteren naar voordrachten, zichzelf trainen op sportscholen (gumnasion) en met elkaar in gesprek raken. Kortom, zij konden zich geestelijk onderwijzen. Schole begon te staan voor wat je deed in je vrije tijd: de geestelijke verrijking, ofwel 'studie'.

Is hiermee het verhaal klaar? Nee, nog niet. Schole was niet alleen wat je deed in je vrije tijd (studie en onderwijs), maar ook het gebouw waar je dit onderwijs kreeg, werd aangeduid met schole. Vanuit het Griekse schole ontstond het Latijnse schola. De betekenis van vrije tijd zijn we dan kwijt: schola is (onder andere) een wetenschappelijke verhandeling, een wetenschapelijk onderzoek, en de plaats waar de wetenschappelijke verhandeling plaats vond. De school dus, maar dan wel een voor hoger onderwijs.

Een van de eerste bekende scholen is de retorenschool van de redenaar Isocrates (rond 390 v. Chr.). In 387 v. Chr. richtte Plato een eigen school op. Plato gaf zijn onderwijs in een tuin, net buiten Athene, die genoemd was naar de held Akademos. Al snel werd de school van Plato Akademeia genoemd. Later in 335 v. Chr. stichtte Aristoteles zijn eigen school: het Lyceum. Deze school werd zo genoemd omdat het vlak bij de tempel van Apollo Lukeios (Apollo, de wolvendoder) lag.