Muze op Maandag: koppen op munten

Romeinse aureus (Augustus) rond de jaartelling
(collectie Fries Museum)

De Euro bestond gisteren tien jaar. Reden voor een feestje? In andere omstandigheden wel, maar nu even niet. Het leek zo mooi, tien jaar geleden: de Euro zou onder meer zorgen voor meer stabiliteit en eenheid in Europa. Deze truc van eenheid haalde men in de Romeinse oudheid ook al uit. Muze op Maandag legt het uit.

Koppen van personen op munten. Nu vinden we dit heel gewoon, maar in de Romeinse oudheid was dit wel anders. Portretten van goden of mythische helden kwamen veel voor op munten uit de begintijd van de geslagen Romeinse munt. Hercules is er zo een op de voorzijde van zilveren denarii vanaf 269 v. Chr., met op de achterzijde de wolvin met Romulus en Remus afgebeeld.

Vanaf het begin van de eerste eeuw v. Chr. vervangen de muntmeesters deze iconografie. Zij sloegen munten met voorstellingen uit hun eigen familiegeschiedenis op de achterzijde, terwijl op de voorzijde nog de godekop bleef staan. Maar ook de goden moesten plaats maken: beroemde voorvaderen uit de geschiedenis eisten hun plek op de munt. Deze portretten werden goed gekozen, meestal omwille van propaganda.

En zo werden de Romeinse munten niet alleen een betaalmiddel, maar ook een middel voor propaganda. Julius Caesar was de eerste die zich bij leven op een munt liet afbeelden. En de keizers na hem hebben dit gebruik gretig overgenomen. De munt die zich verspreidde over het hele Romeinse Rijk, was immers een perfect middel om te communiceren met inwoners in alle gebieden van het uitgestrekte Romeinse Rijk.

De keizers voorzagen de munten van een uitgebreide iconografie. Zij lieten zich daarbij graag van hun beste kant op de munt afgebeeld zien. Draagt de keizer een lauwerkrans, dan is hij de zegevierende generaal; heeft hij een helm, dan is hij de beschermer van het rijk, om maar enkele voorbeelden te noemen. En ook de achterzijde stond bol van betekenis, met de grote daden van de keizer uitgebeeld in werkelijkheid of via personificaties. Munten werden met zorg vormgegeven en daaruit moet wel blijken dat elders in het rijk deze boodschappen goed werden ontvangen.

Pas in de vierde eeuw wordt de taal van de munt eenvoudiger omdat ook 'barbaren' onder wie de munten steeds verder werden verspreid, de munten moeten kunnen interpreteren. De oude goden verdwijnen, symbolen uit het Christendom komen ervoor in de plaats, en de iconografie versimpelt tot vaste formules. De keizer is de Hersteller van de staat en de overwonnen barbaar is de bijfiguur.

Meer weten?
- vijf keer klassiek geld