Muze op Maandag: de bal is rond

Jongleur met een bal?
Foto: Gun Powder Ma (bron: Wikimedia Commons)

Het EK Voetbal is in volle gang; Griekenland is door naar de kwartfinale en op het moment van schrijven probeert Italië zich te plaatsen voor de kwartfinales. Ook in de Griekse en Romeinse oudheid was de bal rond. Hoe rond? Muze op Maandag zoekt het uit.

Een spel met de bal is al zo oud, dan wel ouder, als de weg naar Rome. Bij Homerus (achtste eeuw v. Chr.) lezen we al van een balspel: als de Griekse held Odysseus half verdronken aanspoelt op het strand bij het land van de Phaeaken, speelt Nausicaä, dochter van de koning, een balspel met haar vriendinnen. Balspellen komen we ook tegen in kunst, zoals een reliëf of een zwartfigurige vaas. Ballen zijn er in verschillende maten: van een kleine bal gevuld met haren of veren tot een bal heel zware ballen. Ballen zijn gemaakt van stof of leer, maar ook ballen van aardewerk of zelfs glas zijn bekend.

Ballen worden dus gebruikt voor vermaak, maar ook voor training. De Griekse arts Galenus zag de voordelen van een balspel wel in: ballen waren licht en - niet onbelangrijk -  goedkoop, je kon er alleen of met meerdere personen mee oefenen. En of je nu jong of oud was, je kon je ermee op kracht of juist op snelheid oefenen. Het was ook een veilige manier van sportbeoefening. Ook beroemde Grieken en Romeinen deden aan balspellen. Zo wordt van keizer Augustus verteld dat hij zich vermaakte met de bal en rekent de tragediedichter Sophokles zijn balhandling tot zijn artistieke talenten.

Maar voetballen de Grieken en de Romeinen ook? In de oudheid doet men niet aan teamsport, en een spel met de bal maakt geen deel uit van Griekse en Romeinse sportfestivals zoals de Olympische Spelen. Wel is bekend dat de Spartaanse jongelingen in teams met veertien spelers een soort rugby of American football speelden in het theater, als onderdeel van rites de passage naar volwassen soldaat. Het toernooi wordt in de Romeinse oudheid jaarlijks gespeeld volgens een knock-outsysteem. Balspelers (Klassiek Grieks: sphaireis) van het winnende team brengen offers aan Herakles. In de late oudheid spreekt men ook van episkyros, een balspel dat veel lijkt op rugby, waarbij de bal alleen mag worden overgegooid.

Maar van voetbal in de moderne zin van het woord (bal gespeeld met de voet) is weinig met zekerheid terug te vinden in de Griekse en Romeinse bronnen.