Muze op Maandag: terug naar de Romeinse lesbanken

Een schrijfoefening (inkt op een dun plankje hout(schors)).
Dit schrijfplankje is gevonden in het legerkamp Vindolanda aan de Muur van Hadrianus
Foto: Vindolanda Tablets Online

De eindexamens zijn in volle gang. Morgen het eindexamen Grieks, waarin de Griekse eposdichter Homerus centraal staat, en vrijdag staat Livius op het programma met het eindexamen Latijn. Hoe was voortgezet onderwijs in de Romeinse oudheid georganiseerd? Muze op Maandag gaat terug naar de lesbanken.

Was je een jaar of twaalf, dan ging je als jonge Romein naar het 'voortgezet onderwijs'. Dit gold natuurlijk vooral voor jongens. Deze overgang van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs vond meer plaats op grond van je niveau dan op grond van een vaste leeftijdsgrens. De leraar die je in het voortgezet onderwijs tegen kwam, heette de grammaticus. Hij was meestal een vrijgelaten slaaf. Zijn onderwijs borduurde voort op het 'basisonderwijs' van de schoolmeester (ludi magister).

De leerlingen bestudeerden taal en poëzie. Taal werd gegeven in de zin van grammatica. Uit de oudheid zijn deze handboeken grammatica ons bekend. Literatuur werd behandeld met poëzie, en slechts zelden met proza. De leerlingen lazen en memoriseerden teksten (lectio), waarna uitleg van de leraar volgde (enratio). Deze enratio betrof niet alleen tekstverklaring, maar ook mythologie en geschiedenis, aardrijkskunde, en natuurkunde en astronomie. Zo bouwde de grammaticus aan algemene ontwikkeling. De auteurs die men in de Romeinse oudheid las, waren onder andere Livius Andronicus (die onder andere het werk van Homerus vertaalde), Naevius, Ennius, en later Vergilius.

Op je vijftiende stroomde je door naar de retor. Hiermee stapte je min of meer het hoger onderwijs in. De leerlingen leerden er de kunst van het spreken en debatvaardigheden. Dit gebeurde aan de hand van oefeningen. De leerlingen kregen meestal fictieve situaties voorgelegd die weinig affiniteit met de realiteit hadden. Het vak filosofie werd geleerd door de werken van de stichters van de betreffende filosofische school te bestuderen en de commentaren van hun opvolgers van deze leer te lezen.

Iedere lesdag bevatte zes uren les. Op de negende dag was je vrij. En natuurlijk op feestdagen. Lijfstraffen waren niet ongewoon.

Meer weten?
- de (Griekse en Romeinse) oorsprong van ons diploma