Muze op Maandag: schrijven op stengels

Vandaag werd ik blij verrast door mijn collega met twee vellen bijzonder schrijfmateriaal. 'Ja, dank je wel! Weet je zeker dat je er niet iets voor wilt hebben?' Nee, dat hoefde niet. Muze op Maandag besteed vandaag aandacht aan de schriftdrager in de klassieke oudheid (en daarvoor en daarna): papyrus.

Het is bekend: papyrus wordt gemaakt van de rietplant Cyperus Papyrus L. De plant kon wel tot vier meter hoog worden. De papyrusplant groeide in Egypte in de moerassige gebieden van het Nijlland. Men vermoedt dat het woord papyrus afstamt van het Egyptische woord voor 'die van de farao' of van het woord voor 'die van het (koninklijk) domein'. Beide interpretaties duiden erop dat de Egyptische farao's een koninklijke monopolie over deze plant hadden.

Papyrus werd voor verschillende doeleinden gebruikt: zo kon je het binnenste opeten, kon je papyrusriet vlechten tot touwen, sandalen en manden, of kon je het gebruiken voor dakbedekking of voor kleine meubels of rivierboten. En je kon erop schrijven. Dat schrijven op papyrus deed men al heel lang. In de Egyptische hieroglyphen komt het teken voor papyrus al voor op teksten uit 3000 v. Chr. Men schreef het papyrus vol voor boeken, officiële documenten, verzorgde brieven of lange rekeningen.

Voor het maken van een vel schrijfpapyrus verwijderde men eerst de groene buitenkant van een rietstengel. Men sneed de driehoekige stengel in dunne reepjes van twee mm. dik die verticaal naast elkaar op planken werden gelegd. Vervolgens legde men daarover horizontaal reepjes riet overheen. Men klopte deze twee lagen met een hamer tot een geheel. De beide lagen blijven aan elkaar vastzitten door de natuurlijke kleeflaag van papyrus. Eventueel maakte men het vel met puimsteen gladder. Voor een boekrol plakte men het rechter vel op het linker. Een papyrusrol bestond uit twintig aan elkaar gelijmde vellen papyrus. Een rol kreeg dan een lengte van vijf meter lang. 

Schrijven op een vel papyrus gebeurde gewoonlijk op de zijde met de horizontale stroken: de rietpen zou te gemakkelijk blijven haken achter de verticale stroken met als gevolg een inktvlek. In het droge klimaat van Egypte kon papyrus lang goed blijven, maar in het vochtige Europa was papyrus lang niet zo duurzaam. Papyrus blijft tot in de vierde eeuw n. Chr. nog het favoriete schrijfmateriaal van de oudheid, ook al was het veel praktische perkament al een geruime poos in gebruik. Het Merovingische hof gebruikte echter papyrus tot in de zevende eeuw, de pauselijke kanselarij zelfs tot in de elfde eeuw.

Meer weten?

- het boek Boek en Oudheid met alles over het boek bij de Grieken en de Romeinen
- Oxyrhynchus Papyri: papyrusverzameling met duizenden Griekse en Latijnse fragmenten, gevonden op een antieke stortplaats nabij Oxyrhynchus in Egypte